Glistnik jaskółcze ziele (Chelidonium majus L.) przez tysiąclecia określano jako rośliny lecznicze. Jednak obecnie uznano go za trujące ziele i zabroniono stosować. Przeczytaj co to za rośliny lecznicze glistnik jaskółcze ziele.
Glistnik jaskółcze ziele stanowisko systematyczne
Glistnik jaskółcze ziele (łac. Chelidonium majus) to gatunek byliny będącej jedynym przedstawicielem monotypowego rodzaju glistnik (łac. Chelidonium). Poza tym należy on do: kladu roślin naczyniowych (łac. Tracheophyta) i nasiennych (łac. Spermatophyta, dawniej Anthophyta), klasy okrytonasienne/okrytozalążkowe (łac. Magnoliophyta syn. Angiospermae), rzędu jaskrowce (łac. Ranunculales), rodziny makowate (łac. Papaveraceae). Glistnik jaskółcze ziele ma też wyjątkowo dużo ludowych nazw zwyczajowych: złotokwiat, gorzekwiat, celidonia, złotnik, żółtnik, żółcieniec, żółcień, żółtak, cyndalia, cyngalia, cencylia, cen dalia, listewnik, glistnik pospolity, glistnik większy, gliśnik, glizdownik, jaskółecznik, jaskółcze ziele, jaskółcze gniazdo, jaskólnik, sapun, sapon, kurza ślepota, niebospad, hładysznyk, jodyna, psi mlecz, rostopaść, brodawka, brodawnik, samozełeń, sobacza lilija, dar niebieski.
Glistnik jaskółcze ziele pochodzenie i występowanie
Rozpowszechniony w strefie klimatu umiarkowanego całej Eurazji. Obecnie też zawleczony na inne kontynenty. W Polsce wszędzie pospolity, za wyjątkiem najwyższych partii gór. W ogrodach i parkach jako chwast.
Glistnik jaskółcze ziele zastosowanie
Glistnik ma długą, sięgającą starożytności tradycję rośliny leczniczej na wszystkie choroby. Korzeń dawno temu ceniono też w alchemii, nazywając go „darem niebios” i „kamieniem mądrości”. Obecnie stosowanie ziela glistnika i wyciągów z jego alkaloidami bardzo jednak ograniczono w medycynie z powodu naukowego dowiedzenia hepatotoksyczności. Glistnik wykorzystuje się jednak do produkcji leków homeopatycznych regulujących pracę wątroby i dróg żółciowych oraz stosowanych w stanach zapalnych i innych chorobach wątroby i dróg żółciowych. Niegdyś w lecznictwie ludowym naparami z glistnika leczono spuchnięte krowie wymiona i odrobaczano świnie.
Dym ze spalania rośliny wykazuje własności owadobójcze. Niegdyś tępiono nim muchy w domostwach. W soku glistnika moczono też ziarno pszenicy, używane potem jako trutka na ryby i ptaki. W Chinach do dzisiaj glistnik wykorzystuje się jako naturalny pestycyd. Odmiany glistnika mające pełne kwiaty ozdobne lub silnie powcinane liście i płatki, są też uprawniane jako kwiaty ozdobne. Odwarem z glistnika w Polsce wyparzano garnki, a w Boże Ciało święcono jego ziele. Surowcem zielarskim w lecznictwie jest suszone ziele (Chelidonii herba) zbierane w czasie kwitnienia w maju i czerwcu, oraz korzeń (Chelidonii radix) wykopywany jesienią i wczesną wiosną. Do uzyskania 1 kg suszu, trzeba zebrać i wysuszyć ok. 6 kg świeżego ziela i korzeni. Susz przechowuje się szczelnie zamknięty, w miejscu suchym i ciemnym.
Glistnik jaskółcze ziele (Chelidonium majus L.) działanie
Glistnik jaskółcze ziele zawiera ok. 20 różnych alkaloidów izochinolinowych. Są głównie w jego żółto-pomarańczowym soku mlecznym (0,48 do 1,04% w zielu i do 1,95% w korzeniu), a nie ma ich tylko w nasionach. Działają rozkurczowo na mięśnie gładkie. Sok w lecznictwie ludowym służy do usuwania kurzajek i brodawek. Pozostałe substancje czynne w glistniku: kwasy organiczne (chelidonowy, jabłkowy, cytrynowy, ferulowy, kawowy, kumarynowy, gentyzynowy), saponiny, pochodne kwasów fenolowych, flawonoidy, duże ilości soli wapnia, enzymy proteolityczne, aminy biogenne (m.in. histamina i tyramina), karoteny i wit. C, śladowe ilości olejku eterycznego, glikogen (substancja zapasowa zamiast skrobi). Glistnik ma gorzki i szczypiący smak oraz nieprzyjemnie pachnie, przez co może powodować kichanie, kaszel, wymioty. Jego sok mleczny odstrasza też roślinożerców. Działanie glistnika wynika z zawartości alkaloidów, które wpływają na białka, także receptorowe, wywołując rozkurcz mięśni gładkich w układzie pokarmowym, rodnym, moczowym, dróg żółciowych.
W efekcie jest działanie: żółciopędne, wypróżnianie, łagodzenie buli menstruacyjnych i innych (przeciwbólowe). Inne substancje wywołują dodatkowo działanie: bakteriobójcze, przeciwwirusowe, pierwotniakobójcze, grzybobójcze, przeciwalergiczne, uspokajające. Chelidonina działa na ośrodkowy układ nerwowy podobnie do morfiny, choć słabiej (wbrew oczekiwaniom narkomanów, wcale nie powoduje euforii). To także trucizna mitotyczna, hamująca podziały komórkowe. Preparaty glistnika wykazują też pewne ;pożądane działania w leczeniu onkologicznym. Alkaloidy glistnika są główną substancją czynną w antynowotworowym leku „Ukrain”, powodującym apoptozę czyli śmierć komórek raka. Naukowo nie potwierdzono jednak znanego z medycyny ludowej działania moczopędnego glistnika, przeciwkaszlowego i regenerującego dla oczu.
Glistnik jaskółcze ziele budowa
Glistnik jest silnie widlasto rozgałęziony. Rośnie do wys. 0,3 do 1 m. Młode łodygi są rzadko owłosione, z wiekiem łysieją. Korzeń typu palowego, czarnobrązowy z licznymi korzeniami bocznymi. Liście odziomkowe. Dolne liście są pierzastosieczne o dł. 8-20 cm oraz 5-7 odcinkach jajowatych do kolistych, karbowane lub głęboko i nierówno wcinane. Górne liście są krótsze, krótkoogonkowe i 3-klapowe. U nasady ogonki liściowe słabo obejmują łodygi. Kolor liści z wierzchu jest jasnozielony, a od spodu jasnosiny i słabo owłosiony. Kwiaty złożone po 3-8 w baldaszki. Korona pojedynczego kwiatu złożona z 4 odwrotnie jajowatych płatków dł. ok. 1 cm.
Owocem są równowąskie, pękające torebki, przypominające wyglądem łuszczynę, dł. do 2-5 cm i szer. 2-3 mm. W środku bardzo liczne, czarne lub ciemnobrązowe nasiona o dł. ok. 1,2-1,6 mm i grubości ok. 1 mm. W stanie wegetatywnym glistnika bardzo trudno odróżnić od północnoamerykańskiego stylo forum dwulistnego (Stylophorum diphyllum). Glistnik w organach nadziemnych (łodygi, liście) posiada obfity żółto-pomarańczowy sok mleczny.
Glistnik jaskółcze ziele rozmnażanie
Glistnik jaskółcze ziele to byliny i hemikryptofity, co oznacza, że mają pączki (tuż przy powierzchni ziemi lub pod nią) umożliwiające odnawianie wiosną. Glistnik rozmnaża się też płciowo, przy czym te rośliny lecznicze kwitną od maja do września, a ich nasiona dojrzewają od czerwca do grudnia. Po dojrzeniu nasiona rozsiewają mrówki wabione elajosomem (zjawisko myrmekochorii). Zdolność do kiełkowania nasiona zachowują do 4 lat. Po pierwszym roku od wykiełkowania glistnik zimuje w formie niewielkiej rozety liści odziomkowych, dobrze znosząc mrozy i śniegi dzięki zawartości glikogenu. W następnym roku rośnie od końca marca, a od połowy maja zakwita. Jego kwiaty są samopylne, następuje też zapylanie krzyżowe. Rozmnażanie wegetatywne glistnika polega na specyficznym przyroście korzenia. Korzeń zamiera u góry od środka, a jednocześnie przyrasta pierścieniowo na zewnątrz w dwóch kierunkach. Powoduje to rozszczepienie korzenia głównego poczynając od góry i powstanie dwu oddzielnych roślin potomnych.
Glistnik jaskółcze ziele stanowisko
Glistnik jaskółcze ziele preferuje obrzeża lasów i zarośla, miejsca ruderalne (przypłocia, przydroża, rumowiska i wysypiska odpadów), wilgotne grądy i żyzne buczyny, a także parki, sady i ogrody, gdzie rośnie jako chwast. Lubi żyzne (bogate w azot, o odczynie obojętnym), pulchne i próchniczne gleby, oraz miejsca lekko zacienione. Liście odziomkowe pełnią przy tym funkcje podporowe, nie pozwalając roślinie wywracać się w miękkiej glebie. Glistnik czasem rośnie też w formie przypadkowego epifitu np. na ogławianych wierzbach lub powalonych drzewach, gdzie jego nasiona zanoszą i rozsiewają mrówki.
Glistnik jaskółcze ziele toksyczność
Glistnik jaskółcze ziele mimo faktu, że do niedawna były to uznane rośliny lecznicze, obecnie glistnik uznano jednak za toksyczny. Zdarzają się zatrucia powodowane spożyciem dużej ilości glistnika i/lub robionych z niego specyfików. Często dotyczy to narkomanów eksperymentujących z zielem glistnika w zastępstwie maku, oraz osób z problemem lekomanii. Substancja toksyczna zawarta w glistniku to silne alkaloidy izochinolinowe. Objawy zatrucia: ślinotok, pieczenie i ból w jamie ustnej, ból brzucha, biegunka (też krwawa). W przypadkach ostrych to: niedociśnienie tętnicze, zawroty głowy, tachykardia (częstoskurcz, przyspieszenie akcji serca), zaburzenia i utrata świadomości (nawet głębokie śpiączki), poważne zaburzenia funkcji układu krążenia, a ostatecznie zapaść i śmierć. Glistnika nie wolno spożywać samodzielnie! Zewnętrznie sok glistnika może wywoływać podrażnienia skóry (obrzęk, pieczenie, owrzodzenie) i zapalenie spojówek (łzawienie, pieczenia). Zwierzęta unikają glistnika z powodu jego nieprzyjemnego smaku i zapachu. Sporadycznie u bydła obserwowano ślinotok, silne pragnienie, chwiejny chód i senność po zjedzeniu dużych dawek.
Przeciwwskazania
Glistnik uznano obecnie za trujący, więc leków z nim nie wolno stosować samodzielnie bez konsultacji z lekarzem! Są zabronione szczególnie w chorobie wrzodowej i ostrych nieżytach przewodu pokarmowego, przy jaskrze (alkaloidy glistnika przy dłuższym stosowaniu powodują i pogłębiają jaskrę), oraz pod koniec ciąży (bo inicjują zbyt wczesne skurcze macicy). Zażywanie preparatów glistnika może też sprzyjać ostrym uszkodzeniom wątroby, szczególnie przy dłuższych kuracjach. W 2010 r. Europejska Agencja medyczna podała, że „korzyści płynące ze stosowania preparatów glistnika nie równoważą ryzyka związanego z zagrożeniem dla zdrowia pacjentów”.
