Kasztany należą do kilku różnych gatunków, z których jadalnym jest rozpowszechniony obecnie w wielu miejscach na świecie Castanea sativa. Wyhodowano też sporo odmian uprawnych w ramach tego gatunku. Interesujesz się roślinami wykorzystywanymi przez człowieka, więc koniecznie zobacz słodkie kasztany jadalne. Przeczytaj artykuł i poznaj nietypowe zastosowania kasztanów.
Nietypowe zastosowania kasztanów – systematyka, gatunki i odmiany.
Cztery główne gatunki kasztanowców uprawiane na świecie, to:
-
Castanea sativa w Europie,
-
C. dentata w Ameryce Północnej,
-
C. mollissima w Chinach,
-
C. crenata w Japonii.
Kasztan jadalny zwany też słodki (łac. Castanea sativa), to roślina drzewiasta sklasyfikowana w botanice do rodziny bukowate (łac. Fagaceae). Dalsza systematyka obejmuje rząd bukowce (łac. Fagales), klasę okrytonasienne/okrytozalążkowe (łac. Magnoliophyta, syn. Angiospermae) i klady roślin naczyniowych nasiennych różowych. Kasztan jadalny C. sativa jest też nazywany kasztanem słodkim lub hiszpańskim, albo maronem. To drzewo liściaste pochodzące z rejony basenu Morza Śródziemnego w południowo-wschodniej Europie, od Morza Kaspijskiego po Ocean Atlantycki.
Rośnie na południowym wybrzeżu Morza Czarnego, daleko po Kaukaz w Azji Mniejszej. Jest to gatunek rośliny kwitnącej uprawianej obecnie na całym świecie w strefach o klimacie umiarkowanym. Znane odmiany francuskie kasztanów jadalnych C. sativa: ‘Bouche de Betizac’, ‘Maraval’, ‘Marigoule’, ‘Marisol’, ‘Precoce Migoule’. Natomiast kolejne w rankingu popularności są odmiany amerykańskie, jak np. ‘Colossal’ i ‘Labor Day’. Ich orzechy je się gotowane i pieczone, nigdy jednak na surowo. Używa się też robiona z nich mączkę i kandyzuje je do wyrobów cukierniczych.
Nietypowe zastosowania kasztanów – historyczny rozwój ich użytkowania.
Uważa się, że ostatnią epokę lodowcową kasztan jadalny C. sativa przetrwał w kilku ostojach w południowej Europie. Enklawy te były na południowym wybrzeżu Morza Czarnego, z głównym ośrodkiem na południowym zboczu Kaukazu oraz w regionie północno-zachodniej Syrii. Prawdopodobnie sięgały aż do Libanu. Dane archeologiczne dotyczące ich pyłku wskazują, że pierwsze rozprzestrzenianie się C. sativa zaszło w wyniku działalności człowieka. Rozpoczęło się to ok. 2100-2050 r. p.n.e. w Anatolii, północno-wschodniej Grecji i południowo-wschodniej Bułgarii.
W porównaniu z innymi uprawami, kasztan jadalny miał jednak prawdopodobnie stosunkowo niewielkie znaczenie. Pierwsze pozostałości węgla drzewnego robionego z kasztana jadalnego pochodzą z ok. 850-950 r. p.n.e. Nowszym, ale bardziej wiarygodnym źródłem historycznym są dzieła literackie rodem ze starożytnej Grecji. Najbogatszym z nich jest „Wywiad Teofrastusa o roślinach” napisany w III wieku p.n.e. Teofrastus skupił się w nim głównie na wykorzystaniu kasztanowca jadalnego w produkcji drewna i węgla drzewnego. Tylko raz wspomniał jednak o zastosowaniu orzechowych owoców.
Skomentował mianowicie problemy trawienne, jakie może powodować ich konsumpcja na surowo. Chwalił za to ich bogatą wartość odżywczą po ugotowaniu lub upieczeniu. Kilku innych greckich autorów pisało też o leczniczych właściwościach kasztana jadalnego, zwłaszcza jako lekarstwo na zranienia warg i przełyku. Ślady w sztuce i literaturze wskazują jednak również na niechęć rzymskiej arystokracji do kasztana jako owocu. Na początku ery chrześcijańskiej ludzie zaczęli jednak lepiej zdawać sobie sprawę z wartości zdrowotnych kasztanowca słodkiego. Odnotowano też większe wykorzystanie jego drewna.
Rozprzestrzenienie się upraw kasztanów w czasach rzymskich.
Uprawy kasztanowca rozprzestrzeniały się podobnie jak winorośle i oliwki w czasie kolonizacji Półwyspu Apenińskiego przez Greków i Rzymian. Ich skamieniałe resztki znaleziono w rzymskiej willi Torre Annunziata, zniszczonej przez erupcję Wezuwiusza w 79 r. n.e. Późniejsze rosnące występowanie pyłku kasztanowca odkryto w Szwajcarii, Francji, Niemczech i na Półwyspie Iberyjskim w I wieku n.e. Sugeruje to dalsze rozpowszechnianie kasztanowców uprawianych przez Rzymian. Inni naukowcy nie znaleźli jednak żadnych oznak rozprzestrzeniania C. sativa przez Rzymian przed V w. n.e.
Łupiny słodkich kasztanów datowane na III lub początek IV w. odkryto jednak na dnie rzymskiej studni. Miało to miejsce na terenie współczesnej farmy Great Holts w Boreham w Wielkiej Brytanii. W złożu tym znaleziono też pozostałości innych egzotycznych roślin spożywczych. Nie ma jednak dowodów, że któraś z nich była uprawiana lokalnie.
Dalsze fakty historyczne.
Nie wykryto żadnego centrum uprawy kasztanów słodkich w czasach rzymskich, poza półwyspem włoskim. Powszechne stosowanie kasztanów w Europie Zach. rozpoczęło się dopiero we wczesnym średniowieczu i rozkwitło w późnym średniowieczu. Od początku XX w. w wyniku wyludnienia terenów wiejskich ich uprawę zarzucono. W okresie tym rozprzestrzeniła się też zaraza kasztanowców i inne choroby. Uprawa C. sativa dramatycznie spadła.
Obecnie produkcja kasztanów słodkich ponownie zaczęła być jednak zauważalna. Wszystko dzięki propagowaniu roślin wysokowartościowych spożywczo, ekologicznie i leczniczo. W połączeniu ze zmieniającymi się potrzebami społeczeństw miejskich, trend ten prowadzi do rosnącego ożywienia w uprawie C. sativa. Ma to miejsce nie tylko w Europie, ale też w USA czy niektórych krajach Azji. Warto również wspomnieć, że z drewna kasztanowców powstają ekskluzywne meble, rzeźby i inne wyroby.
Nietypowe zastosowania kasztanów – wartość odżywcza.
Oprócz słodkiego smaku kasztan jadalny jest dobrym źródłem różnych składników odżywczych, witamin i minerałów. Przykładowo, spożywanie 100 g kasztanów jadalnych dostarcza:
-
0,418 mg miedzi,
-
40,2 mg wit. C,
-
44,17 g węglowodanów,
-
0,352 mg wit. B6,
-
0,336 mg manganu,
-
58 µg wit. B9
-
0,144 mg wit. B1.
Ponadto, w 100 gramach kasztanów jadalnych jest również wiele aminokwasów:
-
0,018 g tryptofanu,
-
0,058 g treoniny,
-
0,064 g izoleucyny,
-
0,096 g leucyny,
-
0,096 g lizyny,
-
0,038 g metioniny.
Nietypowe zastosowania kasztanów – korzyści zdrowotne wynikające z ich konsumpcji.
Bogaty skład odżywczy kasztanów jadalnych, zapewnia wspaniałe korzyści zdrowotne i optymalne funkcjonowanie organizmu. Udowodniono na przykład, że poprawia to system obronny czyli odporność organizmu, przynosząc w ten sposób ogólną poprawę zdrowia i samopoczucia. Dobre tłuszcze zawarte w kasztanach jadalnych w dużych stężeniach, pomagają zrównoważyć nasz cholesterol. Zmniejszają stany zapalne oraz ryzyko miażdżycy i tworzenia się skrzepów krwi w organizmie.
To z kolei w dużym stopniu obniża ryzyko udaru, zawału i choroby niedokrwiennej serca. Wapń i fosfor zawarte w tych orzechach, to dwa ważne minerały, kluczowe dla zdrowia naszych kości. Aby jednak skutecznie spełniały swoją funkcję, potrzebna jest duża dawka magnezu, który kasztany też zawierają. Magnez obecny w kasztanowcu tworzy twarde szkliwo wokół zębów oraz chroni kości przed degeneracją i osteoporozą. Dzięki dużej zawartości błonnika, kasztany zapobiegają też i wspomagają leczenie cukrzycy. Stanowią bowiem pokarm o niskim indeksie glikemicznym, przez co powodują wolniejszy wzrost poziomu cukru we krwi.
Pomaga to zapobiegać skokom i spadkom poziomu cukru we krwi. Błonnik zapobiega też zaparciom i czyści jelita z zalegających złogów. Kasztany mają też sporo wody, przez co są dobre na poprawę trawienia. Kasztany zawierają też wysokie stężenie wit. C, a także innych związków przeciwutleniających. Są przez to idealnym wzmacniaczem układu odpornościowego, pobudzają produkcję białych krwinek. Działają też jako przeciwutleniacze, neutralizując szkodliwe wolne rodniki i oczyszczają organizm z toksyn. Są również szczególnie skuteczne w leczeniu hemoroidów.
Nietypowe zastosowania kasztanów – inne wykorzystanie.
Naukowcy odkryli również, że kasztany jadalne doskonale poprawiają i utrzymują elastyczność naczyń krwionośnych. Słodkie kasztany zawierają bowiem dobre kwasy tłuszczowe, niezbędne dla naszego organizmu (kwas linolowy, palmitynowy i oleinowy). Mają też niski poziom cholesterolu i pomagają obniżyć poziom „złego cholesterolu” LDL w naczyniach krwionośnych. Zapobiega to miażdżycy naczyń krwionośnych oraz udarom.
Regularne spożywanie kasztanów poprawia też funkcje mózgu i funkcje poznawcze. Orzechy te są bowiem bogate w wit. z grupy B (kwas foliowy, ryboflawina, tiamina). Potas obecny w kasztanach może z kolei zwiększać przepływ krwi do mózgu, zwiększając w ten sposób koncentrację i pamięć. Pomaga też w obniżaniu nadciśnienia krwi. Potas kontroluje bowiem ruch wody w organizmie i rozszerza naczynia krwionośne, zwiększając przepływ krwi. Poprawia to ogólny stan układu sercowo-naczyniowego oraz zmniejsza ryzyko zawału serca i udaru mózgu.
Garbniki zawarte w kasztanach pomagają z kolei leczyć biegunki i czerwonkę. W Indiach używa się więc kasztany także do odrobaczania. Z tego powodu nie wolno ich jednak podawać dzieciom. Kwas elagowy zawarty w słodkich kasztanach wspomaga pracę tarczycy. Kasztany mają również właściwości przeciwzapalne i ściągające dzięki dużej ilości garbników. Mogą łagodzić problemy skórne i przynoszą ulgę w obrzękach i bólach ran, przyspieszają gojenie i działają kojąco.
