Prawoślaz lekarski to bardzo znana i stara roślina lecznicza. W Polsce nie jest gatunkiem rodzimym, aczkolwiek obecnie bardzo rozpowszechnionym. Spotyka się go w stanie dzikim praktycznie na wszystkich terenach niżowych, w tym również w miejscach zmienionych antropomorficznie przez człowieka. Przeczytaj co to za roślina lecznicza prawoślaz lekarski.
Prawoślaz lekarski stanowisko systematyczne
Prawoślaz lekarski (łac. Althaea officinalis L.) to gatunek rośliny zielnej, należącej do: kladów roślin naczyniowych (łac. Tracheophyta) oraz nasiennych (łac. Spermatophyta, dawniej Anthophyta) i różowych, klasy okrytonasienne zwanej też okrytozalążkowe (łac. Magnoliophyta syn. Angiospermae), rzędu ślazowce zwane też malwowce (łac. Malvales), rodziny ślazowate inaczej malwowate (łac. Malvaceae) i rodzaju prawoślaz (łac. Althaea). Nazwa rodzajowa Althaea wywodzi się od greckiego słowa „althos”, oznaczającego „środek leczniczy”. Ludowe nazwy prawoślazu to ślaz leśny i polny, malwa prawdziwa, topolówka lub zygmarek lekarski.
Prawoślaz lekarski pochodzenie i występowanie
Prawoślaz lekarski to znana roślina lecznicza, która pochodzi pierwotnie z szeroko pojętego obszaru śródziemnomorskiego. Występuje obecnie również w wielu innych rejonach świata – w środkowej i wschodniej Europie, spotykany również w Azji Mniejszej i Ameryce. W Polsce to gatunek dzikorosnący występujący na niżu. Prawoślaz lekarski jest też u nas uprawiany. W Polsce prawoślaz jest jednak kenofitem. Kenofit nazywany też neofit, to roślina obcego pochodzenia, często przy tym antropofit, czyli gatunek zasiedlający teren przekształcony przez człowieka. Tak, więc prawoślaz lekarski (Althaea officinalis) nie należy do polskiej flory rodzimej, a jedynie dobrze się u nas zadomowił w okresie po odkryciu Ameryki. Moment ten zapoczątkował zresztą migrację wielu różnych gatunków roślin w niespotykanej wcześniej skali. Rośliny domowione na obcych terytoriach przez odkryciem Ameryki nazywa się archeofitami.
Prawoślaz lekarski surowiec zielarski
Surowiec zielarski stanowi korzeń (Althaeae radix) oraz kwiaty i liście prawoślazu (Althaeae folium). W korzeniu tej rośliny występuje śluz uważany za główny składnik medycznie czynny (prawoślaz zawiera go w ilości 5-10%). Stąd zresztą nazwa tego ziela – prawoślaz. Zawartość śluzów jest przy tym zależna od wieku rośliny. Dlatego starsze korzenie mają go więcej. Śluz prawoślazowy stanowi cenne źródło glukozy, galaktozy, kwasu galakturonowego, a także arabinozy i ramnozy. Pozostałe zawarte w nim substancje to: pektyny (ponad 10%), węglowodan sacharoza (ok. 10%), skrobia, związki białkowe, tłusty olej, a także szczawiany wapnia, asparagina, betaina, lecytyna, garbniki, sole mineralne (wapń, fosfor, żelazo, cynk, selen, potas, mangan), witaminy (A, C, D, E, B1, B2, B3).
W liściach też występuje wymieniony śluz, tu jednak jego ilość częściej sięga 10%. Liście zawierają też kwasy organiczne (szczawiany wapnia), związki flawonowe (flawonoidy), lotny olejek, kumaryny, skopoletynę (stosowana do leków przeciwzakrzepowych), również sole mineralne. Zaś w kwiatach najważniejszymi są śluzy i flawonoidy.
Prawoślaz lekarski zastosowanie
Prawoślaz lekarski to dobrze znana na świecie roślina lecznicza. Wedle źródeł historycznych, zalety prawoślazu m.in. popierał sam Hipokrates zalecając go, jako lek łagodzący objawy astmy i czerwonki. Inny starożytny uczony Awicenna uważał go za lek na choroby dróg oddechowych. Działanie wspomnianych składników śluzowych tudzież innych składników czynnych zawartych w Althaea officinalis polega głównie na łagodzeniu oraz powlekaniu i osłanianiu błon śluzowych gardła, krtani i strun głosowych. Poza celami medycznymi, prawoślaz lekarski ma też inne zastosowania. Liście i kwiaty prawoślazu od dawna dodaje się do maseczek upiększających skórę twarzy, kremów, balsamów itp.
Sproszkowane korzenie prawoślazu podgrzewa się na przykład mieszając z cukrem, uzyskując delikatną i słodką masę, używaną w tradycyjnym cukiernictwie. Przez stulecia wyhodowano też odmiany ogrodowe prawoślazu o ładnych dużych kwiatach, zwane potocznie malwami. Obecnie uprawia się je w ogrodach jako bardzo popularne rośliny ozdobne. Czasami zresztą również dziki prawoślaz lekarski też bywa uprawiany w celach ozdobnych (np. w ogrodach zielnych i naturalistycznych. To także ceniona roślina miododajna.
Prawoślaz lekarski działanie
Prawoślaz lekarski ma szerokie spektrum zastosowania. Jako roślina lecznicza prawoślaz wykazuje działanie powlekające, kojące i ułatwiające odksztuszanie, osłonowe, wykrztuśne, zmiękczające, przeciwzapalne i łagodzące podrażnienia. Stanowi popularny surowiec zielny używany do wyrobu preparatów przeciwkaszlowych, a także jako środek powlekający na tabletki, mający dodatkowo działanie łagodzące i osłaniające. W formie tabletek do ssania i syropów prawoślaz jest wykorzystywany w schorzeniach górnych dróg oddechowych, jak np. nieżyt nosa, gardła i oskrzeli, szczególnie w połączeniu z kaszlem. Ta ceniona roślina lecznicza działa też pomocnie w stanach zapalnych i nieżytach przewodu pokarmowego. Łagodzi podrażnienia i uszkodzenia nabłonka żołądka i jelit. Wspomaga leczenie nadkwaśności (nadkwasoty, zgagi), wrzodów żołądka oraz uporczywych zaparć. Ponieważ nie zawiera silnie działających substancji i ma przyjemny smak, jest często stosowany w pediatrii.
Napary z prawoślazu wspomagają odchudzanie. Zawarte w roślinie śluzy dają poczucie sytości i zmniejszają łaknienie. Naparem można też przemywać gardło i jamę ustną w stanach zapalnych (tez anginie), twarz, dekolt i szyję przy zapaleniu skóry i oparzeniach słonecznych, a także całe ciało przy wrzodach i żylakach. Napar zmiękcza naskórek, nawilża skórę i śluzówkę, działa antyseptycznie i przeciwzapalnie. Napar jest też zalecany do płukania przesuszonych włosów i moczenia słabych, łamliwych paznokci. Badania wykazały też, że śluz zawarty w korzeniach i liściach prawoślazu, przy podaniu pozajelitowym działa hipoglikemicznie. Spożywanie produktów z prawoślazem jest ponadto zalecane dla osób mających problemy z podwyższonym cholesterolem i lipidami we krwi.
Prawoślaz lekarski budowa (pokrój)
Prawoślaz lekarski dorasta 1,5 m. Łodygi i liście są owłosione miękkimi, krótkimi włoskami. Sercowate lub jajowate liście są długie na 7-10 cm, osadzone są skrętolegle, z 3-5 płytkimi klapami i brzegiem karbowanym lub ząbkowanym, mają też długie ogonki i dłoniaste unerwienie. Prawoślaz Kwitnie od lipca do sierpnia. Jego kwiaty są dość duże, różowe i umieszczone w kątach liści na wierzchołkach łodyg, zebrane pojedynczo lub po kilka. Kwiaty te są promieniste 5-krotne, z pręcikami zrośniętymi nitkami w rurkę okalającą słupek. Owocami są rozłupnie rozpadające się w trakcie dojrzewania na liczne, mniejsze rozłupki. Walcowaty korzeń jest długi i ma do 3 cm średnicy, włóknisty w części zewnętrznej oraz nierówny i ziarnisty w części wewnętrznej. Brak miękiszu kory pierwotnej i korka.
Prawoślaz lekarski uprawa i rozmnażanie
W uprawie bylina prawoślaz lekarski wymaga gleby wilgotnej i dobrze nawożonej. Prawoślaz jest hemikryptofitom (gr. hemi = pół, kryptos = schowany, pyton = roślina) oraz rośliną naziemno pączkową – są to formy życiowe i rozmnożeniowe roślin, pozwalają też przetrwać zimę. Pączki umożliwiające prawoślazowi coroczne odnawianie się, są usytuowane na roślinie tuż przy powierzchni ziemi, albo tuż pod nią. Pędy wegetacyjne prawoślazu obumierają jesienią przed zimą. Zimują tylko pączki, ochraniane przez ściółkę oraz opadnięte liście i glebę przed mrozem. Substancje zapasowe, pozwalające roślinie odnowić się wiosną są zgromadzone w nadziemnych rozłogach.
Prawoślaz lekarski zbiór i suszenie
Wszystkie surowce z prawoślazu lekarskiego oferowane w sprzedaży są uzyskiwane ze specjalnych certyfikowanych upraw zielarskich. Ta ceniona roślina lecznicza może być też na własny użytek zbierana w stanie dzikim. Kwiaty zbiera się z kielichem, ale bez szypułki, natomiast liście bez ogonka, w suchy dzień późnym popołudniem, od czerwca do sierpnia. Rozkłada się liście i kwiaty jedną warstwą w ciemnym miejscu lub w suszarce do ziół lub piekarniku z termoobiegiem i szybko suszy w temp. do 40oC. Korzeń wykopuje się w 2 roku uprawy o wschodzie słońca, późną jesienią (wówczas zawiera znacznie więcej śluzów roślinnych niż wiosną). Z korzeni usuwa się korę i suszy w temp. 35-40oC. Grubsze korzenie kroimy wzdłuż na kilka części, aby szybciej schły i nie pleśniały. Wysuszony surowiec należy przechowywać w szczelnie zamkniętym pojemniku oraz w miejscu ciemnym i suchym.
Prawoślaz lekarski działania niepożądane i przeciwwskazania
Długotrwałe stosowanie wyciągu z prawoślazu może doprowadzić do niedoboru witamin, soli mineralnych i innych związków. Ze względu na powlekające działanie, może zmniejszać wchłanianie innych leków, nie należy, więc stosować go dłużej, niż tydzień. Ze względu na brak odpowiednich danych lepiej nie stosować prawoślazu w okresie ciąży i karmienia piersią. U dzieci prawoślaz może być stosowany jedynie doraźnie i tylko w niewielkich dawkach (w czasie ząbkowania można podawać wymyty i obrany korzeń prawoślazu do gryzienia).
